Okunacak kitap mı, bakılacak kitap mı?

Her üründe, o ürünün işlevi kadar görünümü de önemli şüphesiz. Basılı ürünlerde de ne yazıldığı kadar nasıl yazıldığı da önemli. 

Ben burada kitap mizanpajında ve kitap kapağında dikkat edilmesi gerektiğini düşündüğüm bazı özelliklere değinmek istiyorum. Bir kitapta kullanılan yazı karakteri, yazının puntosu, satır arası, rengi gibi özellikler okumayı kolaylaştırıyor ya da zorlaştırıyor. Daha önce birkaç kere, okumak istediğim bir kitabı yazı karakterinin okumaya hiç de uygun olmaması nedeniyle iade etmiştim. Bugün aldığım bazı kitaplar üzerinden bu konular bağlamında dikkatimi çekenleri paylaşmak istiyorum.

Elimdeki kitapların mizanpajında ve kapağında dikkatimi çekenler şunlar:

1. Zemin Rengi

Kaknüs Yayınları’, Asrın Vebası Narsisizm İlleti, Jean M. Twenge-W. Keith Campbell

Bu kitapta, kitabın içinde satır arası da okunabilir olanın üzerinde muhtemelen 1.5 olarak kullanılmış. Ama burada öncelikle dikkatimi çeken arka kapak oldu. Morun ağırlıkta olduğu desenli bir zemin üzerine siyah ve küçük bir punto ile yazılmış yazıyı okumak mümkün değil. Grafik olarak zaten koyu renk zemin üzerinde açık renk yazı için bile uzun ve küçük puntolu yazıların okunması güçken koyu renkler yazılması arka kapak yazısını okumayı can sıkıcı bir hale getirmiş.

2. Satır Arası

Timaş Yayınları, Terapi-Kültürel Bir Eleştiri, Kemal Sayar

Kitap mizanpajları genellikle Microsoft Word’de yapılıyor ve word’de satır arası olarak 1 otomatik geliyor. Bunu özel durumlar hariç değiştirmemekte fayda var, çünkü özel bir grafik yapılmıyorsa düz yazılarda satır arasının az olması kadar fazla olması da okumada sıkıntı yaratıyor.

3. Marjlar

Çitlembik yayınları, Arno Gruen, Normalliğin Deliliği

Bu kitapta da görselden görüldüğü gibi sağ ve sol marjlar alışılmış olanın dışında çok dar tutulmuş. Bu da okurken satır yarıda kesilmiş duygusu yaratıyor. Ki satır sonlarındaki kesme işaretlerinin fazlalığı bu duyguyu daha da pekiştiriyor.

Bu üç kitap da belki tasarımın genel ilkeleri kabul edilen denge, orantı ve görsel hiyerarşi, görsel devamlılık, bütünlük, vurgulama’ya  ve grafik tasarım ilkeleri olan hizalama, denge, karşıtlık, vurgulama, hareket, görüntü, oran, yakınlık, tekrarlama, ritim ve birlik kurallarına ters değil ama bir kitabın esas işlevi olan okunmayı zorlaştıracak bir şekilde yapılmış.

Tasarımın amacı bir içeriği göze hoş gelecek şekilde alıcıya ulaştırmaktır. Ama bazen içerik biçime kurban edilebilmektedir. Görselliğe vurgu bazen işlevin önüne geçiyor. Özellikle kitap düzenlemesi üzerinde çok fazla oynamaya uygun bir alan değil; bir posterdeki ya da bir banner’daki kadar icat ve risk kaldırmıyor. Bu nedenle kitap mizanpajı konusunda muhafazakar davranıp okur alışkanlıklarına sadık kalmaya özen göstermekte fayda var.